Evaluatie van het instrument beschikbaarheidbijdrage

Voor het ministerie van VWS evalueerde SiRM het instrument beschikbaarheid-bijdrage. We adviseren VWS om het instrument zorgvuldiger toe te passen, het beoordelingskader aan te scherpen en de keuze voor het instrument voor (medische) vervolgopleidingen en academische zorg te bezien. 

De zorg in Nederland wordt in beginsel bekostigd via prestaties en tarieven. In uitzonderlijke situaties kan het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn & Sport (VWS) bepalen dat een zorgfunctie via een beschikbaarheidbijdrage wordt bekostigd. Dit gebeurt wanneer kosten niet goed toe te rekenen zijn aan individuele verzekerden of zorgverzekeraars of bekostiging via prestaties marktverstorend werkt. VWS zet dit instrument momenteel in voor 14 specifieke (zorg)functies met een totale omvang van circa €3 miljard per jaar. 

VWS vroeg SiRM om de doeltreffendheid en rechtmatigheid van het instrument beschikbaarheidbijdrage te evalueren. Doel was om na te gaan of de inzet van het instrument nog aansluit bij het oorspronkelijke doel en om inzicht te bieden in de werking van het instrument tot nu toe en mogelijke verbeteringen hiervoor.  

De evaluatie bestond uit uitgebreid deskresearch, cijfermatige analyses, circa 40 interviews met veld- en overheidspartijen en werksessies met medewerkers van VWS en de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa). De bevindingen toetsen we tussentijds bij een begeleidingscommissie met VWS en de NZa, en een projectadviescommissie met zorgeconomische experts. In een quickscan brachten we per bijdrage onder andere de beleidstheorie, totstandkoming en uitgaven in beeld (zie aparte bijlage). Op basis hiervan selecteerden we vier beschikbaarheidbijdragen voor een verdiepende deepscan. 

Op basis van de evaluatie deden we drie hoofdaanbevelingen aan VWS: 

1. Pas het instrument zorgvuldiger toe, onder andere door structurele toetsing aan het beoordelingskader en het consequenter hanteren van het beoordelingskader.  
2. Scherp het beoordelingskader voor de inzet van de beschikbaarheidbijdrage aan, bijvoorbeeld door ook alternatieve bekostigingsopties en uitvoerbaarheidsoverwegingen op te nemen. Ook adviseren we de NZa om de marktverstoringstoets nauwkeuriger en gestructureerder in te richten.  
3. Bezie de keuze voor het instrument voor de (medische) vervolgopleidingen en academische zorg. Voor deze (zorg)functies is het risico op ongewenste neveneffecten zoals inefficiëntie en concurrentievoordelen het grootst, omdat het instrument vereisten kent die niet goed passen bij de aard van deze (zorg)functies. Hoewel er geen evident bekostigingsalternatief is, signaleren we op basis van ons onderzoek enkele denkrichtingen hiervoor.  

VWS stuurde het rapport op 12 juni 2025 naar de Tweede Kamer. In het najaar van 2025 volgt een inhoudelijke beleidsreactie op de aanbevelingen.